Strugi

Wiedza od ekspertów - Strugi

Strugi drewniane

Zalety

• Przyjemne, ciepłe w dotyku
• Chronią przedmiot obrabiany, nie powodują przebarwień drewna
• Niewielka masa zapobiega zmęczeniu

Wady

• Zużywanie się stopy struga przy dużych obciążeniach
• Ryzyko odkształcenia
• Mało tłumiąca drgania masa może powodować nierównomierną pracę przy obróbce drewna z trudnym rysunkiem słojów

Strugi japońskie

Zalety

• Prowadzenie struga do siebie daje lepszą kontrolę, chroni stawy i powoduje mniejsze zmęczenie
• Grube ostrze zapewnia równomierną pracę
• Wysoka jakość noża

Wady

• Pracochłonne przygotowanie (nie dotyczy strugów z wymiennym nożem)
• Ryzyko odkształcenia pod wpływem działania warunków atmosferycznych (nie dotyczy strugów z wymiennym nożem i wzmacnianym korpusem)
• Brak mechanizmu do regulacji ustawień noża i szczeliny

Strugi metalowe

Zalety

• Duża odporność stopy i krawędzi szczeliny na zużycie
• Korpus struga niewrażliwy na działanie warunków atmosferycznych
• Duża bezwładność zapewniająca równomierne prowadzenie struga także podczas obróbki drewna z trudnym rysunkiem słojów i sękami
• Łatwa regulacja noża i wielostopniowa regulacja szczeliny

Wady

• Duża masa większych strugów powoduje zmęczenie
• Ryzyko korozji (nie dotyczy strugów wykonanych z brązu)

(z ang. »bevel-up«)

To rodzaj struga wykształcony z równiaka. Dawniej cieśle używali równiaka jako struga jednoręcznego do tworzenia w słupkach poprzecznych rowków, na których później mocowano poprzeczki wzmacniające konstrukcję. Ich angielska nazwa – »block plane« – wzięła się od nazwy tych poprzeczek zwanych »blockings«.

Wróćmy jednak do objaśnienia, co oznacza »z fazą do góry«. Zasadniczo nóż w równiaku zamontowany jest inaczej niż w zwykłym strugu z fazą do dołu.

Przyczyną takiego rozwiązania jest zwarta konstrukcja równiaka, uniemożliwiająca użycie standardowej żaby. Taki strug źle leżałby w ręce. Z tego względu zmieniono kąt nachylenia ostrza i wmontowano je na odwrót. Otrzymany w ten sposób kąt cięcia jest taki sam jak w przypadku struga z fazą do dołu. Za małą popularność strugów z fazą do góry odpowiada kiepska jakość odlewów wczesnych strugów marki Stanley. Wykorzystywane przez firmę żeliwo szare było poddawane ogromnym obciążeniom w miejscu styku stopy struga z nożem i miało tendencję do pękania. Dzięki użyciu żeliwa sferoidalnego korpus struga jest teraz bardziej stabilny i doskonale radzi sobie z obciążeniami wywołanymi taką konstrukcją.

Zalety i wady:

Łatwa zmiana kąta cięcia

Decydującą zaletą jest możliwość zmiany kąta cięcia. Ponieważ kąt fazy ostrza wpływa na kąt cięcia, w przypadku tego wariantu struga można dopasować kąt cięcia np. poprzez zeszlifowanie drugiej fazy.

Brak łamacza wiórów

W tej konstrukcji struga nie występuje łamacz wiórów, który normalnie stabilizuje nóż.

Niski punkt ciężkości

Dużą zaletą podczas obróbki powierzchni jest niski punkt ciężkości struga spowodowany tym, że nóż ustawiony jest pod dość małym kątem.

Korpus struga i żaba w jednym

W korpusie strugów z fazą do dołu montuje się dodatkową żabę.

W przypadku strugów z fazą do góry korpus i żaba wykonane są z jednego kawałka. Daje to jeszcze większą wytrzymałość.

Łatwe ustawianie szczeliny

Rozmiar szczeliny – ważny element decydujący o gładkości powierzchni – można ustawić w strugu z fazą do góry łatwo i bez zmieniania głębokości cięcia za pomocą zamontowanej na przodzie struga śruby.

(z ang. »bevel-down«)

Słynny wynalazca struga, Leonard Bailey, pracujący dla firmy Stanley, miał ogromny wpływ na dzisiejszy wygląd tej wersji struga. Stanley rozwinął ten system serią strugów w wersji »Bedrock«. System umożliwiał regulację żaby bez zdejmowania podpory noża. Konstrukcja ta nie zmieniła się zbytnio po dziś dzień, z wyjątkiem rewolucyjnego pomysłu Thomasa Norrisa, umożliwiającego regulowanie obu ustawień noża (głębokości cięcia i kąta nachylenia) za pomocą jednej śruby. O zaletach i wadach tego systemu często dyskutuje się w kręgach fachowych, ponieważ w wersji Baileya możliwa jest zmiana głębokości cięcia podczas pracy ze względu na głęboko osadzoną centralną śrubę do regulacji.

Zalety i wady:

Kąt cięcia zależy od kąta nachylenia noża

W przypadku strugów z fazą do dołu zmiana kąta cięcia nie jest tak prosta jak w wersji z fazą do góry. Zależy ona od kąta nachylenia noża.

Płaska podpora noża

Żaba gwarantuje stabilne i płaskie położenie noża, co minimalizuje powstawanie drgań.

Duża masa

Dodatkowa masa jest zaletą zwłaszcza w przypadku nieregularnego ułożenia włókien lub trudnego drewna, gdyż strug leży pewnie na obrabianej powierzchni.

Regulacja szerokości szczeliny wpływa na głębokość cięcia

Ponieważ żaba porusza się w płaszczyźnie pochyłej, regulacja szerokości szczeliny zmienia także głębokość cięcia. Aby temu przeciwdziałać, należy skorygować głębokość cięcia.

Ośniki to efekt pomysłu na wygodniejsze korzystanie z cykliny. Rozwiązaniem okazało się osadzenie jej w korpusie struga. Na ostrzu ośnika tworzy się zwykle zadziory (grat), które zapewniają efekt skrobania. Aby można było stworzyć zadziory, nóż należy zeszlifować czysto pod kątem. Następnie, podobnie jak w przypadku cykliny, na spodzie fazy tworzy się zadziory przy pomocy osełki metalowej. W przypadku grubych noży (Lie Nielsen) struga można używać także bez zadziorów. Cieńsze noże (Kunz, Veritas) wymagają utworzenia zadziorów.

Noże są ścięte pod kątem (30-45 °), w związku z czym podczas tworzenia zadziorów trzeba »wyciągnąć« mniej materiału. Zasady skrobania przy pomocy ostrza z zadziorami są zupełnie inne niż w przypadku pracy z nożem tnącym.

O ustawieniu głębokości decyduje grat (zadziory) i kąt nachylenia. Te strugi są niezastąpione, jeżeli chcemy osiągnąć gładkie powierzchnie na nawet najtrudniejszych drewnach i układach włókien (zwłaszcza drewnie twardym).

Do jakich zastosowań służą różne kąty cięcia lub kąty nachylenia?

• Kąty cięcia 36-38°

  Zalecane do obróbki drewna o przekroju poprzecznym. Istnieje tu ryzyko powstania zadziorów, gdyż włókna przy takim ustawieniu łatwo się przerywają. Taki kąt cięcia sprawia, że ostrze mniej więcej przecina włókna. Strugów płaszczyznowych należy używać wyłącznie z niewielką szczeliną. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko rozłupania drewna.

• Kąty cięcia 43-46°

  Standardowy kąt cięcia do prac ogólnych powodujący nieduży opór podczas cięcia.

• Kąty cięcia 50-60°

  Takie kąty cięcia zapobiegają powstawaniu zadziorów podczas obróbki drewna o trudnym rysunku słojów. Minusem tego rozwiązania jest to, że obróbka przypomina bardziej skrobanie niż cięcie, co powoduje szybsze tępienie noża.

• Kąt nachylenia 75-100° (w tym przypadku kąt cięcia określa wytworzony grat)

  Taki kąt powoduje skrobanie (np. przy pomocy ośnika), a nie cięcie. Ponieważ ta technika strugania niemal nie powoduje powstawania zadziorów, nadaje się ona do drewna trudnego i drewna o skomplikowanym rysunku słojów.